Autor: mgr Dariusz Szuba
Według danych Banku Światowego Afryka jest jednym z najszybciej rozwijających się regionów na świecie i do 2025 roku większość krajów tego regionu osiągnie status państw o „średnim dochodzie” definiowanym jako 1 tys. dol na osobę rocznie. Według prognoz Banku Światowego w latach 2014- 2023 średnioroczne tempo wzrostu w krajach Afryki osiągnie wartość 6%. Główne determinanty wzrostu gospodarczego Afryki to: handel towarami i usługami oraz rosnąca produkcja przemysłowa. Poprawie sytuacji gospodarczej Afryki sprzyjają również wysokie dochody z bogactw naturalnych i relatywnie stabilna sytuacja polityczna. Na kontynencie afrykańskim najszybciej rozwijają się kraje bogate w surowce. Poprawiająca się sytuacja gospodarcza regionu przyciąga inwestorów zagranicznych. Według raportu firmy doradczej McKinsey z 2012 roku Stopa zwrotu z inwestycji w krajach Afryki jest obecnie najwyższa wśród krajów rozwijających się. Poprawa sytuacji gospodarczej Azji spotkała się z rozkwitem Chin. W ostatnim dziesięcioleciu Chiny stały się jednym z najważniejszych inwestorów na kontynencie Afrykańskim. Ponadto kraje Azji – Wschodniej są znaczącym odbiorcą afrykańskich surowców. Według danych komisji ONZ ds. Afryki w 2011 roku wymiana handlowa między Chinami a krajami Afryki warta była 166 mld dol, zaś ponad 12 proc. afrykańskiego eksportu trafiło do Chin. Znaczącym partnerem handlowym dla krajów afrykańskich są również Indie. Udział eksportu towarów z Afryki do Indii stanowi 4% całkowitej wartości eksportu Afryki. Według OECD na kontynencie najszybciej rosną gospodarki krajów eksportujących ropę. Najlepiej rozwijające się regiony to Afryka Zachodnia i Afryka Wschodnia. Największymi eksporterami ropy naftowej na kontynencie afrykańskim są: Algieria, Libia i Gabon.
Reasumując sytuacja gospodarcza Afryki uległa znacznej poprawie od początku XXI wieku, ale poprawa sytuacji gospodarczej na tym kontynencie nie byłaby możliwa bez ingerencji krajów trzecich oraz organizacji międzynarodowych przeciwdziałających nierównościom gospodarczym na świecie. Za główną przyczynę wzrostu gospodarczego w regionie Afryki uważa się rosnący popyt Chin na surowce. Perspektywy rozwoju gospodarczego Afryki na kolejne lata również są obiecujące. Według Standard Chartered gospodarka kontynentu będzie przez następnych 20 lat rozwijać się w rocznym tempie rzędu 7 proc., czyli nieco szybciej niż Chiny. Według BBC na rok 2023 planuje się Powstanie tzw. Afrykańskiej Wspólnoty gospodarczej połączonej z unią walutową. W dalszej perspektywie ma zostać utworzony Bank Centralny Afryki. Szacuje się, że ok. 300-400 mln mieszkańców Afryki stanowi klasa średnia. Rozwój gospodarczy regionu w ujęciu per – capita stwarza szansę na skuteczną internacjonalizację dla polskich przedsiębiorców
Poprawa sytuacji gospodarczej w Afryce stwarza szansę na zwiększenie obrotów handlowych z tym kontynentem. Według danych przedstawionych na” portalu promocji eksportu” Polski eksport do Afryki wzrasta bardzo dynamicznie. W latach 2012- 2014 polski eksport do Afryki wzrósł o 37 %. Według Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych ds. Afryki w 2003 r. eksport Polski do krajów Afryki był szacowany na 390 mln dolarów, a w 2014 r. osiągnął wartość prawie 3 mld dolarów.
Najbardziej perspektywiczne branże w kontekście skutecznej działalności eksportowej Polski w Afryce to:
- szeroko pojęte rolnictwo (jego rozwój i modernizacja wraz z przetwórstwem i magazynowaniem),
- sfera innowacji,
- sektory IT, ICT i nowych technologii,
- sektor energetyki i wydobycia (m.in. Grupa Azoty w Senegalu),
- transport,
- infrastruktura
- budownictwo
Wraz z rozwojem handlu zagranicznego w regionie Afryki stopniowo zanika bariera obcości. Polskie firmy coraz lepiej znają rynek i radzą sobie na rynku afrykańskim. Również polskie produkty stają się coraz bardziej rozpoznawalne na rynku afrykańskim wśród rodzimych mieszkańców. Na temat współpracy polsko- afrykańskiej wypowiadał się Ambasadador RP w Etiopii Jacek Jankowski. Jego zdaniem polskie przedsiębiorstwa są doceniane za „zainteresowanie inwestowaniem w kapitał ludzki i przedsiębiorczość tam na miejscu”..
Rosnące zainteresowanie polskich przedsiębiorców ekspansją na rynek afrykański skłoniło administrację państwową do coraz bardziej intensywnego wspierania działalności eksportowej polskich przedsiębiorców chcących dokonać skutecznej internacjonalizacji na rynek Afryki. Jednym z działań prowadzonych przed administrację państwową mających na celu łatwiejsze dotarcie do rynku afrykańskiego jest program GoAfrica. Program został zapoczątkowany w 2013 roku. Jest to inicjatywa realizowana przez PAIH, czyli Polską Agencję Inwestycji i Handlu dawniej (Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych), na zlecenie Ministerstwa Gospodarki. Głównym celem programu jest udzielenie wsparcia polskim eksporterom. Program jest w szczególności adresowany do rodzimych przedsiębiorstw, które chcą dokonać skutecznej internacjonalizacji czyli umiędzynarodowienia prowadzonej działalności. Program Go Africa został wdrożony w odpowiedzi na potrzebę poszukiwania nowych rynków destynacji eksportowej dla polskich produktów. Rynki objęte programem Go Africa powinny wykazywać perspektywy rozwojowe stanowiąc alternatywę dla rynków, które są głównymi kierunkami ekspansji polskich przedsiębiorców i dają ograniczone możliwości rozwoju dla nowych przedsiębiorstw. Alternatywnym rynkiem dla polskich eksporterów staje się Afryka. Program Go Africa jest realizowany poprzez wizyty i misje gospodarcze, które przyczyniają się do zwiększenia wymiany handlowej pomiędzy Polską i krajami Afryki.
GoAfrica promuje, jako cel eksportu Polskich towarów, takie kraje afrykańskie, jak np.:
- Algieria,
- Nigeria,
- Kenia,
- Angola,
- RPA
Perspektywy rozwoju dla polskich eksporterów na rynku afrykańskim
Afryka to bardzo dynamicznie rozwijający się rynek i perspektywiczny kierunek dla polskich eksporterów. Polscy przedsiębiorcy dostrzegają duży potencjał rynku afrykańskiego. Rosnące w ostatnich latach zainteresowanie polskich przedsiębiorców internacjonalizacją na rynek afrykański zauważa PAIH. W 2017 roku kenijskie biuro PAIH obsłużyło w sumie 120 zapytań polskich firm z takich sektorów jak przetwórstwo żywności, budownictwo, meble, motoryzacja czy przemysł farmaceutyczny oraz zorganizowało 20 wizyt studyjnych, głównie dla polskich firm medycznych zainteresowanych wejściem do Kenii. Do maja roku 2018 odnotowano 250 zapytań polskich firm. Szczególnie perspektywiczną branżą dla polskiego eksportu na rynek afrykański jest branża rolno-spożywcza. Kontynent afrykański to jeden z największych importerów żywności na świecie. Rolnictwo w Afryce jest relatywnie słabo uprzemysłowione co daje szansę polskim przedsiębiorcom z sektora maszyn czy rolno-spożywczego na wejście na rynek Azji. Czynnikiem determinującym popyt na żywność importowaną w Afryce jest również rosnąca liczba ludności. Obecnie kontynent zamieszkuje ponad 1,2 mld ludzi. Zgodnie z przewidywaniami do 2050 roku liczba ludności na kontynencie afrykańskim wzrośnie o około miliard. Przykładem przedsiębiorstwa, które dokonało skutecznej internacjonalizacji na rynek afrykański jest spółka Feerum. Polski producent zamierza wybudować silosy i magazyny do przechowywania żywności ok. 190 tys. ton ziarna głównie kukurydzy w Tanzanii. Ta nowa infrastruktura przyczyni się do poprawy wydajności sektora rolniczego w tym kraju zapobiegając utracie plonów ze względu na niewłaściwe przechowywanie zbiorów w czasie pory deszczowej. Spółka otworzyła na terenie Tanzanii oddział co pozwoli na utworzenie obiektów przemysłowych. Sukces spółki Ferrum na rynku Tanzanii powinien podziałać motywująco na polskie przedsiębiorstwa, które planują dokonać internacjonalizacji na rynku azjatyckim. Opisana powyżej inwestycja pozwoliła na transfer technologii z naszego kraju do Afryki. Ponadto spółka dokonała skutecznej internacjonalizacji przedsiębiorstwa za granice tworząc filię zagraniczną na rynku docelowym. Taka forma internacjonalizacji jest obecnie wykorzystywana jedynie przez nieliczne polskie przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych. W Afryce działają również polskie przedsiębiorstwa m.in. z branży stoczniowej, rafineryjnej czy przetwórstwa spożywczego. Na tamtejszym rynku działa m.in. polski Ursus – producent ciągników, Asseco Poland, Pamapol, Mokate, Pietrucha Group czy producent naczep Wielton.
Opisane powyżej przykłady skutecznego wejścia na rynek afrykański dokonane przez polskich przedsiębiorców stanowią potwierdzenie skuteczności programu Go Africa realizowanego przez PAIH od 2013r. Dzięki wsparciu udzielanemu przez PAIH polscy przedsiębiorcy mają możliwość zdobycia coraz większej wiedzy na temat rynku afrykańskiego. Skorzystanie ze wsparcia PAIH w ramach programu Go Africa daje polskim eksporterom szansę na m.in. zbadanie potencjalnego rynku zbytu i kanałów dystrybucji, zdobycie kontaktów lokalnych, weryfikację potencjalnych partnerów biznesowych, przygotowanie firm do udziału w targach czy spotkaniach biznesowych.
Konkludując rynek afrykański stwarza polskim przedsiębiorcom bardzo duże możliwości rozwoju ze względu na niewielki poziom nasycenia rynku oraz wysokie zapotrzebowanie na produkty importowane z zagranicy i relatywnie niewielką konkurencję na rynku. Perspektywy na najbliższe dziesięciolecia wyglądają bardzo optymistycznie. Dynamiczny rozwój gospodarczy na tym kontynencie przyczyni się do wzrostu zamożności mieszkańców. Wzrost demograficzny i rosnąca klasa średnia w tym regionie świata wykreują popyt na produkty i usługi wysokiej jakości z zagranicy. Należy jednak pamiętać, że rynek afrykański wciąż jest dla polskich przedsiębiorców rynkiem egzotycznym. Barierę dla polskich przedsiębiorców chcących dokonać skutecznej internacjonalizacji stanowi dystans kulturowy. Na kontynencie afrykańskim istnieje ponad 50 różnych państw o całkowicie odmiennych zwyczajach, kulturze, biurokracji. Duże zagrożenie stanowi utrzymująca się korupcja i zmienność polityczna oraz zbrojne konflikty w niektórych regionach kontynentu. Przezwyciężenie tych barier wymaga zastosowanie efektywnych metod wsparcia eksportu przez administrację publiczną w ramach programów unijnych i krajowych.